Opieka zdrowotna, której podstawą jest wyłącznie kontakt osobisty z pacjentem nie jest dziś wystarczająca, zwłaszcza w obliczu wyzwań takich jak postępujące choroby cywilizacyjne, starzejące się społeczeństwo i niedobory kadry medycznej¹.

Wiedzą to już dziś zarówno lekarze, jak i pacjenci, dlatego powszechnym zjawiskiem w polskim systemie ochrony zdrowia jest udostępnianie kontaktu pacjentom po wizycie stacjonarnej. Badania pokazują, że wśród polskich lekarzy najpopularniejszą formą kontaktu z pacjentem poza gabinetem jest SMS, Whatsapp lub prywatny e-mail².

W tym artykule przyjrzymy się zaletom i ograniczeniom zdalnego kontaktu pisemnego (np. w formie medycznego czatu) między lekarzem a pacjentem uwzględniając trzy podstawowe warunki.

Warunek 1: Zdalny kontakt powinien odbywać się wyłącznie z pacjentem, którego lekarz już zna i prowadzi stacjonarnie.

Art. 8, 9, 10, 11, 40 dla udzielenia świadczeń telemedycznych Komisji Etyki Lekarskiej Naczelnej Rady Lekarskiej (NRL)³. Taka komunikacja pisemna jest zatem uzupełnieniem, a nie zastąpieniem osobistego kontaktu.

Warunek 2: Kontakt zdalny między lekarzem a pacjentem powinien odbywać się wyłącznie w przeznaczonych do tego narzędziach. Takimi narzędziami są medyczne czaty, dzięki którym lekarz ma wgląd w dokumentację medyczną i przechowuje dane medyczne pacjenta zgodnie z RODO. Projekt nowelizacji art. 9 Komisji Etyki Lekarskiej Naczelnej Rady Lekarskiej (NRL) i ustawa z dnia 28 kwietnia 2011 r. o systemie informacji w ochronie zdrowia, a także Rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 8 maja 2018 r. w sprawie rodzajów elektronicznej dokumentacji medycznej.

Warunek 3: Kontakt zdalny z pacjentem na czacie medycznym powinien być sprawiedliwie wynagradzany i odbywać się w jasno ustalonych ramach czasowych.

Przykłady czatów w Polsce i na świecie, które spełniają powyższe warunki: Doctor.One (Polska), BeterDichtibj (Niderlandy), Lemonaid (Stany Zjednoczone), Celo Health (Nowa Zelandia), Doctolib (Francja).

Przykłady kanałów, które nie powinny być wykorzystywane do pisemnego kontaktu zdalnego: Whatsapp, SMS, prywatny e-mail, Telegram, Instagram, Facebook.

Zalety korzystania z czatu medycznego z pacjentem - z perspektywy lekarza

Zwiększenie patient compliance, adherence i concordance.

Komunikacja między lekarzem a pacjentem jest kluczowym aspektem w procesie leczenia i pozytywnie wpływa na proces terapeutyczny⁴. Biorąc pod uwagę ograniczony czas wizyty stacjonarnej oraz rozłożone w czasie kolejne wizyty, lekarzom czasem trudno jest odpowiedzieć na wszystkie pytania i wyjaśnić wątpliwości, które często pojawiają się w trakcie terapii. Z kolei chory pozostawiony sam sobie po wizycie, niejednokrotnie szuka informacji w niezweryfikowanych źródłach i zaczyna coraz mniej ufać lekarzowi prowadzącemu, co może skutkować nawet przerwaniem procesu leczenia⁵. Czat medyczny może wypełnić tę lukę między wizytami i daje pacjentom możliwość zadawania dodatkowych pytań, rozwiewania wątpliwości oraz lepszego stosowania się do spisanych i łatwo dostępnych zaleceń. Lekarzom z kolei umożliwia kontrolę efektów leczenia i elastyczne modyfikowanie zleceń bez konieczności czekania do kolejnej wizyty. Ta forma kontaktu może więc przyczyniać się do lepszego przestrzegania zaleceń (compliance), trzymania się planu terapeutycznego (adherence) i porozumienia z lekarzem (concordance)⁶.

Efektywniejsze wykorzystanie czasu lekarza

W procesie leczenia pacjenta nie każdy kontakt wymaga wizyty osobistej. O ile wizyta stacjonarna jest najczęściej niezbędna do przeprowadzenia pierwszej wizyty z pacjentem, wykonywania czynności diagnostycznych i budowania relacji lekarz-pacjent, o tyle nie jest już niezbędna w przypadku czynności niektórych leczniczych, zapobiegawczych, czy orzeczniczych. Przesyłanie i omawianie wyników badań, modyfikacja postępowania, zapisywanie rekomendacji i zaleceń, przedłużanie recept na wcześniej przepisane leki, kontrola efektów leczenia i parametrów pacjenta - te wszystkie czynności mogą być realizowane za pomocą zdalnego kontaktu pisemnego z pacjentem⁷. Takie zastosowanie czatu medycznego pozwala lekarzowi efektywniej wykorzystać jego czas z pacjentem. Podczas gdy wizyta stacjonarna trwa średnio 15 minut, szybka wymiana wiadomości na czacie z pacjentem np. w celu potwierdzenia dawkowania nowego leku trwa nie więcej niż 5 minut.

Zmniejszenie liczby wizyt stacjonarnych

Szacuje się, że w Polsce aż 40% wizyt stacjonarnych jest niepotrzebnych⁸, co nie tylko skutkuje ogromnym obciążeniem systemu ochrony zdrowia, ale też powoduje, że pacjenci, którzy faktycznie potrzebują otrzymać niezbędną pomoc lekarza na czas, jej nie otrzymują. Dlatego wykorzystanie zdalnego i asynchronicznego kontaktu z pacjentem pozwala lekarzowi na zaopiekowanie się pacjentami, których problem nie wymaga wizyty stacjonarnej, zwalniając tym samym miejsce innym potrzebującym.

Dokumentacja pisemna

Zapis z czatu, który odbywa się między lekarzem a pacjentem w przeznaczonym do tego miejscu (np. komunikator medyczny) stanowi element dokumentacji i może posłużyć jako potencjalny dowód sądowy.

Ograniczenia czatu medycznego - z perspektywy lekarza

Brak komunikacji niewerbalnej

Zdalny kontakt pisemny z pacjentem ogranicza lekarzowi możliwość analizowania komunikacji niewerbalnej pacjenta, która może być przydatna podczas wykonywania czynności diagnostycznych. Taka forma utrudnia też lekarzowi okazanie troski i empatii pacjentowi.

Brak możliwości zbadania pacjenta

Kontakt zdalny i aktualne możliwości technologiczne nie pozwalają lekarzowi na zbadanie pacjenta na odległość, dlatego nie powinien służyć do diagnozowania.

Brak doświadczenia

Zarówno lekarze, jak i pacjenci nie mają doświadczenia w komunikacji zdalnej. Należy rozwijać u lekarzy umiejętności utrzymywania relacji z pacjentami za pomocą pisemnego czatu, a także umiejętności komunikacji z wykorzystaniem tej formy kontaktu, uwzględniając jej kontekst i ograniczenia.

‍

Artykuł został przygotowany we współpracy z dr. n. społ. Antoniną Doroszewską, ekspertką komunikacji medycznej, Studium Komunikacji Medycznej, Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego i dr n. med. Bartłomiejem Zalewskim, lekarzem specjalistą pediatrii i Liderem Zespołu Pediatrycznego w Doctor.One