Opieka zdrowotna, której podstawą jest wyłącznie kontakt osobisty z pacjentem nie jest dziś wystarczająca, zwłaszcza w obliczu wyzwań takich jak postępujące choroby cywilizacyjne, starzejące się społeczeństwo i niedobory kadry medycznej1.
Wiedzą to już dziś zarówno lekarze, jak i pacjenci, dlatego powszechnym zjawiskiem w polskim systemie ochrony zdrowia jest udostępnianie kontaktu pacjentom po wizycie stacjonarnej. Badania pokazują, że wśród polskich lekarzy najpopularniejszą formą kontaktu z pacjentem poza gabinetem jest SMS, Whatsapp lub prywatny e-mail2.
W tym artykule przyjrzymy się zaletom i ograniczeniom zdalnego kontaktu pisemnego (np. w formie medycznego czatu) między lekarzem a pacjentem uwzględniając trzy podstawowe warunki.
Warunek 1: Zdalny kontakt powinien odbywać się wyłącznie z pacjentem, którego lekarz już zna i prowadzi stacjonarnie.
Art. 8, 9, 10, 11, 40 dla udzielenia świadczeń telemedycznych Komisji Etyki Lekarskiej Naczelnej Rady Lekarskiej (NRL)3. Taka komunikacja pisemna jest zatem uzupełnieniem, a nie zastąpieniem osobistego kontaktu.
Warunek 2: Kontakt zdalny między lekarzem a pacjentem powinien odbywać się wyłącznie w przeznaczonych do tego narzędziach. Takimi narzędziami są medyczne czaty, dzięki którym lekarz ma wgląd w dokumentację medyczną i przechowuje dane medyczne pacjenta zgodnie z RODO. Projekt nowelizacji art. 9 Komisji Etyki Lekarskiej Naczelnej Rady Lekarskiej (NRL) i ustawa z dnia 28 kwietnia 2011 r. o systemie informacji w ochronie zdrowia, a także Rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 8 maja 2018 r. w sprawie rodzajów elektronicznej dokumentacji medycznej.
Warunek 3: Kontakt zdalny z pacjentem na czacie medycznym powinien być sprawiedliwie wynagradzany i odbywać się w jasno ustalonych ramach czasowych.
Przykłady czatów w Polsce i na świecie, które spełniają powyższe warunki: Doctor.One (Polska), BeterDichtibj (Niderlandy), Lemonaid (Stany Zjednoczone), Celo Health (Nowa Zelandia), Doctolib (Francja).
Przykłady kanałów, które nie powinny być wykorzystywane do pisemnego kontaktu zdalnego: Whatsapp, SMS, prywatny e-mail, Telegram, Instagram, Facebook.
Zalety korzystania z czatu medycznego z pacjentem - z perspektywy lekarza
Zwiększenie patient compliance, adherence i concordance.
Komunikacja między lekarzem a pacjentem jest kluczowym aspektem w procesie leczenia i pozytywnie wpływa na proces terapeutyczny4. Biorąc pod uwagę ograniczony czas wizyty stacjonarnej oraz rozłożone w czasie kolejne wizyty, lekarzom czasem trudno jest odpowiedzieć na wszystkie pytania i wyjaśnić wątpliwości, które często pojawiają się w trakcie terapii. Z kolei chory pozostawiony sam sobie po wizycie, niejednokrotnie szuka informacji w niezweryfikowanych źródłach i zaczyna coraz mniej ufać lekarzowi prowadzącemu, co może skutkować nawet przerwaniem procesu leczenia5. Czat medyczny może wypełnić tę lukę między wizytami i daje pacjentom możliwość zadawania dodatkowych pytań, rozwiewania wątpliwości oraz lepszego stosowania się do spisanych i łatwo dostępnych zaleceń. Lekarzom z kolei umożliwia kontrolę efektów leczenia i elastyczne modyfikowanie zleceń bez konieczności czekania do kolejnej wizyty. Ta forma kontaktu może więc przyczyniać się do lepszego przestrzegania zaleceń (compliance), trzymania się planu terapeutycznego (adherence) i porozumienia z lekarzem (concordance)6.
Efektywniejsze wykorzystanie czasu lekarza
W procesie leczenia pacjenta nie każdy kontakt wymaga wizyty osobistej. O ile wizyta stacjonarna jest najczęściej niezbędna do przeprowadzenia pierwszej wizyty z pacjentem, wykonywania czynności diagnostycznych i budowania relacji lekarz-pacjent, o tyle nie jest już niezbędna w przypadku czynności niektórych leczniczych, zapobiegawczych, czy orzeczniczych. Przesyłanie i omawianie wyników badań, modyfikacja postępowania, zapisywanie rekomendacji i zaleceń, przedłużanie recept na wcześniej przepisane leki, kontrola efektów leczenia i parametrów pacjenta - te wszystkie czynności mogą być realizowane za pomocą zdalnego kontaktu pisemnego z pacjentem7. Takie zastosowanie czatu medycznego pozwala lekarzowi efektywniej wykorzystać jego czas z pacjentem. Podczas gdy wizyta stacjonarna trwa średnio 15 minut, szybka wymiana wiadomości na czacie z pacjentem np. w celu potwierdzenia dawkowania nowego leku trwa nie więcej niż 5 minut.
Zmniejszenie liczby wizyt stacjonarnych
Szacuje się, że w Polsce aż 40% wizyt stacjonarnych jest niepotrzebnych8, co nie tylko skutkuje ogromnym obciążeniem systemu ochrony zdrowia, ale też powoduje, że pacjenci, którzy faktycznie potrzebują otrzymać niezbędną pomoc lekarza na czas, jej nie otrzymują. Dlatego wykorzystanie zdalnego i asynchronicznego kontaktu z pacjentem pozwala lekarzowi na zaopiekowanie się pacjentami, których problem nie wymaga wizyty stacjonarnej, zwalniając tym samym miejsce innym potrzebującym.
Dokumentacja pisemna
Zapis z czatu, który odbywa się między lekarzem a pacjentem w przeznaczonym do tego miejscu (np. komunikator medyczny) stanowi element dokumentacji i może posłużyć jako potencjalny dowód sądowy.
Ograniczenia czatu medycznego - z perspektywy lekarza
Brak komunikacji niewerbalnej
Zdalny kontakt pisemny z pacjentem ogranicza lekarzowi możliwość analizowania komunikacji niewerbalnej pacjenta, która może być przydatna podczas wykonywania czynności diagnostycznych. Taka forma utrudnia też lekarzowi okazanie troski i empatii pacjentowi.
Brak możliwości zbadania pacjenta
Kontakt zdalny i aktualne możliwości technologiczne nie pozwalają lekarzowi na zbadanie pacjenta na odległość, dlatego nie powinien służyć do diagnozowania.
Brak doświadczenia
Zarówno lekarze, jak i pacjenci nie mają doświadczenia w komunikacji zdalnej. Należy rozwijać u lekarzy umiejętności utrzymywania relacji z pacjentami za pomocą pisemnego czatu, a także umiejętności komunikacji z wykorzystaniem tej formy kontaktu, uwzględniając jej kontekst i ograniczenia.
Artykuł został przygotowany we współpracy z dr. n. społ. Antoniną Doroszewską, ekspertką komunikacji medycznej, Studium Komunikacji Medycznej, Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego i dr n. med. Bartłomiejem Zalewskim, lekarzem specjalistą pediatrii i Liderem Zespołu Pediatrycznego w Doctor.One
Źródła
Artykuł przygotowany we współpracy z:
